Mal ve hizmet üretiminde odak noktası olan iş gücü verimliliğini etkileyen çok sayıda faktör bulunmakta, bir işletmede iş gücünün verimlilik düzeyi bir bütün içerisinde söz konusu faktörlerin karşılıklı etkileşimi sonucunda oluşmaktadır. Dolayısıyla bu bütün içerisinden tek bir faktörün çekilerek verimlilikteki değişmenin bu faktörle ilişkilendirilmesi belirli bir hata payını beraberinde taşımaktadır. Ayrıca insanın oldukça karmaşık psikolojik yapısı da dikkate alındığında iş gücünün verimliliğini etkileyen faktörlerin etki dereceleri ve yönleriyle ayrı ayrı belirlenmesi son derece güçtür.

Verimliliği etkileyen önemli faktörlerden biri de ergonomidir, başka bir deyişle işgörenin çalışma ortamını ilgilendiren faktörlerdir. Çalışanlara sağlık ve iş güvenliği açısından uygun ve rahat bir çalışma ortamı sağlandığı ölçüde iş gücünün verimi olumlu yönde etkilenecek, aksi durumda azalacaktır. İş yerinin aydınlatma, havalandırma, sıcaklık, soğukluk ve nem yönünden yeterli olması, kullanılan üretim sisteminin ergonomik açıdan uygunluğu fiziki açıdan ele alınması gereken en önemli unsurlardır (1).

Örgütler, amaçlarına iş görenleri sayesinde ulaşırlar. Dolayısıyla örgütün verimi üzerinde en güçlü etkiye sahip olanlarda yine iş görenlerdir. İş görenlerin çalıştıkları ortamın insancıl olması yetenekleri, motivasyonları ve eğitim düzeyleri kadar önemlidir.  Bu nedenle, bu çalışmada Ergonomik faktörlerin işgörenin işe uyumunda ve işletmelerin verimliliğinin artırılmasında ki önemi araştırmıştır. Verimliliğini direkt olarak etkileyen faktör olarak ergonomin önemi ve etkileri üzerinde durularak, bir işyerinde ergonomik faktörler iyi olduğu ve kötü olduğu zamanda verimliliği ne yönde etkilediğine dair bir işletmede uygulama denemesi yapılmıştır. Bu çalışmanın planı kısaca şöyledir; ilk olarak Türkiye’de ve dünyada ergonomi ve verimlilik arasındaki ilişki yazını kısaca incelenecek,  ikinci olarak araştırma yöntemi bölümünde, veri toplama teknikleri, örnek grup ve kullanılan analiz teknikleri açıklanacaktır.  Yapılan analiz sonucunda elde edilen bulgular incelenerek bu bulgular ışığında sonuç ve önerilere ulaşılacaktır.

 

II: ERGONOMİK FAKTÖRLERİN VERİMLİLİĞE ETKİSİ

İşletmelerde iktisadi mal ve hizmet üretilmesinde en önemli bir üretim faktörü olan “İnsan” işletmenin en değerli varlığıdır. Bu anlayış işletmelerde geleneksel yönetim anlayışından modern yönetim anlayışına geçilmesi ile daha iyi kavranmaya başlanmıştır.  İnsanın işletmelerde ön plana çıkarılması verimlilik üzerine olumlu etki yaratırken diğer taraftan işgörenin daha rahat, daha az yorularak ve daha az iş kazası ve meslek hastalıklarına maruz kalarak çalışmasını sağlayan bir bilim dalı olan “ergonomi”nin de önemini artırmıştır.  Bilindiği gibi ergonomi endüstriyel iş ortamında, sistem verimliliğini artırmak, insan makine ve çevre uyumunu sağlamak ve de işin insancıllaştırılmasına yönelik bir çalışma disiplindir (2).

İşletmelerin paylaştıkları temel amaçlar pazardaki diğer işletmelerden daha üstün nitelikli mal ve hizmet üretebilmek, teknoloji açısından sektörün lideri durumuna gelebilmek, satış hacmini ve karlılığı sürekli olarak yükseltebilmek, masrafları azaltarak israfı önleyebilmek, çalışanların motivasyonunu artırabilmek ve işletmeninin imajını güçlendirebilmektir. Belirtilen bu amaçların gerçekleştirilebilmesi ise ulaşılması gereken tek bir hedefle ifade edilebilir, “İşgücünün verimli kılınması.”  Verimliliğinin ulusal refahı artırmadaki rolü, bugün herkes tarafından kabul edilmektedir. İster gelişmiş, ister gelişmekte olan serbest piyasa ekonomisi ya da merkezi planlama uygulayan tüm ülkelerde, ekonomik gelişmenin temel kaynağı verimlilik artışıdır (3, 4, 5 ve 6). Buna karşın gelişmenin yavaşlaması, durgunluk ve gerilemeye ise daima ya verimlilik artışında düşme eşlik etmekte ya da neden olmaktadır.

İşgücü verimliliğinin artmasında veya azalmasında diğer faktörler yanında şüphesiz ergonomik faktörlerin de çok büyük etkisi vardır.  Çalışma ortamı ve yeri, ses, aydınlanma, çevre sıcaklığı gibi fiziksel faktörler iş görenlerin işyerlerinde daha sağlıklı, güvenli ve verimli çalışabilmeleri açısından son derece büyük öneme sahiptir.  Dünyada ve Türkiye’de yapılan araştırmalarda, ergonomik çalışma koşullarının işgören üzerinde verimlilik ve iş performansı açısından olumlu sonuçlar yarattığı gözlemlenmiştir (7, 8, 9, 10 ve 6).  Örneğin, Shikdar ve Biman, işgören verimliliğinin artırılması için yapılan bir alan araştırmasında ergonomik çalışma ortamının işgörenler üzerinde en az ücret artışları gibi ekonomik araçlar kadar önemli olduğu bulunmuştur (11).  Aynı şekilde, Vural, Ağaç ve Çivitçi, emek-yoğun çalışan hazır giyim işletmelerinde çalışma yerlerinin ergonomik açıdan değerlendirilmesine ilişkin yaptıkları araştırmada çalışanlara sağlanan fiziksel ortamların ergonomik açıdan sağlıklı olmasının işgörenin rahatlığını ve konforunu sağlamada ve verimliliğini artırmada oldukça etkili olduğunu saptamışlardır (10).

 

III: ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ

Araştırma verilerinin toplanmasında anket yöntemi uygulanmıştır.  Anket, TCDD İzmir III. Bölgesinde çalışan Mavi Yakalılar üzerine yapılmıştır.  SPSS 11.5 programı kullanılarak yorumlanmıştır.

Anket formunda toplam 27 soru bulunmaktadır. Bunların ilk 6 tanesi demografik özellikleri belirlemeye yönelik sorulardır. Diğer sorular ise 5’li likert ölçeğine göre hazırlanmış ve ergonomik faktörlerle verimlilik arasındaki ilişkileri ölçmeye yönelik sorulardır. Ankete toplam 67 mavi yakalı personel katılmıştır. Anketler anketör yardımıyla ve yüz yüze görüşme yapılarak doldurulmuştur.

Araştırmanın hipotezleri şunlardır:

H1: Çalışanların verimliliği ile ısı, gürültü, aydınlanma ve temizlik gibi faktörler arasında neden sonuç ilişkisi vardır.

H2: Çalışanların verimliliği ile ücret, rahat iletişim kurabilme, fazla iş yükü, stres faktörü, hedefleri iyi bilme arasında neden sonuç ilişkisi vardır.

Araştırmanın hipotezlerinin testinde çoklu regresyon analizleri kullanılmıştır. 

 

IV: BULGULAR

Araştırmanın demografik verilerinin analizinde aşağıdaki bulgular elde edilmiştir.

 

Araştırmanın birinci hipotezinin testinde çalışanların verimliliğini belirlemeye yönelik sorular bağımlı değişkeni oluşturmuştur. Isınma, aydınlanma, gürültü ve temizlik  gibi faktörler verimliliğe etki eden bağımsız değişkenler olarak modele dahil edilmiştir.

 

 

Çoklu Regresyon Analizi Tablosu

Bağımlı Değişken: Çalışan Verimliliği                       Güven Aralığı:0,05

 

Yapılan adım adım regresyon analizi sonucunda temizlik hariç diğer bağımsız değişkenler ile çalışan verimliliği arasında neden sonuç ilişkisinin olduğu saptanmıştır. Dolayısıyla ısı, aydınlanma ve gürültünün çalışan verimliliğini etkileyen faktörler arasında yer aldığını söyleyebiliriz.

Çalışmanın ikinci aşamasında bağımsız değişkenler arasına sırasıyla rahat iletişim olanaklarına sahip olma, stres faktörü ile hedefleri iyi bilme eklenmiştir.  Elde edilen özet regresyon analizi tablosu aşağıda sunulmuştur:

 

 

Çoklu Regresyon Analizi Tablosu

Bağımlı Değişken: Çalışan Verimliliği                       Güven Aralığı:0,05

 

Elde edilen bulgular incelendiğinde ergonomik faktörlerin yanı sıra psiko-sosyal faktörlerin de modele dahil edilmesiyle R kare değerinin yükseldiği görülür. Dolayısıyla modelin geçerliliği ve anlamlılığı artmıştır.

 

SONUÇ

Ergonomi verimliliğe etki eden bir faktördür, fakat tek başına yeterli                                                                                                                                                                                             değildir.  Ergonomi verimliliği artırıcı diğer tekniklerle (Psiko-sosyo)beraber kullanıldığı zaman daha etkili sonuçlar vermektedir.

İşletme yöneticileri için verimliliği arttırmak şüphesiz temel bir amaçtır. Verimliliği arttırmanın temel yöntemlerinden birinin de insan kaynaklarını geliştirmek olduğu unutulmamalıdır. Verimlilik için etkinliğin arttırılması öncelikli hedef olmalıdır. Bu amaçla astlara hedefleri iyi anlatabilmek ve benimsetebilmek gerekir.  İşletmede hedeflere ulaşma derecesi ne kadar yüksek olursa verimlilik ve karlılıkta o derece yükselecektir.